गुरुपौर्णिमा हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचा सण आहे. हा सण गुरुंच्या आदरार्थ साजरा केला जातो. गुरुपौर्णिमा आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला येते. यावर्षी गुरुपौर्णिमा 21 जुलै 2024 रोजी आहे. या दिवशी गुरुंच्या सन्मानार्थ विशेष पूजा, आरती आणि विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
गुरु म्हणजे ज्ञानाचा स्त्रोत. जीवनात गुरुंचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. ते आपल्या शिष्यांना योग्य मार्ग दाखवतात. त्यांचे शिक्षण आणि मार्गदर्शनामुळे जीवनात प्रगती होऊ शकते. म्हणूनच गुरुपौर्णिमा हा सण महत्त्वपूर्ण मानला जातो.
गुरुपौर्णिमा सणाचे इतिहासात मोठे महत्त्व आहे. या दिवशी महर्षी वेदव्यास यांचा जन्म झाला होता. त्यांनी महाभारताचे लेखन केले. त्यामुळे त्यांना ‘व्यासपौर्णिमा’ असेही म्हणतात. महर्षी वेदव्यास हे संस्कृत ग्रंथांचे संकलन करणारे महत्त्वाचे संत होते. त्यांचे कार्य अतुलनीय आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते.
गुरुपौर्णिमा सणाच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्नान करतात. घर स्वच्छ करतात. नंतर गुरुंच्या प्रतिमेची किंवा त्यांच्या उपस्थितीत पूजा करतात. फुले, हार, नारळ, फळे, मिठाई यांचा नैवेद्य दाखवतात. गुरु मंत्रांचे पठण करतात. शिष्य आपल्या गुरुंना वंदन करतात आणि त्यांचे आशीर्वाद घेतात. गुरु-शिष्यांच्या या नात्याचे महत्त्व विशेष आहे.
गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. कीर्तन, प्रवचन, भजन आदींचे आयोजन होते. या कार्यक्रमांमध्ये लोक मोठ्या उत्साहाने सहभागी होतात. विविध धार्मिक स्थळांवर, मंदिरांमध्ये विशेष पूजांचे आयोजन होते. शिष्य आपल्या गुरुंना भेटवस्तू देतात. त्यांना विशेष मान दिला जातो.
शाळा, महाविद्यालये, संस्था, आश्रम इत्यादी ठिकाणी गुरुपौर्णिमा सण उत्साहाने साजरा केला जातो. विद्यार्थी आपल्या शिक्षकांना वंदन करतात. त्यांच्या मार्गदर्शनाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करतात. काही ठिकाणी विद्वानांच्या व्याख्यानांचे आयोजन होते. यामुळे ज्ञानाचे आदान-प्रदान होते. विद्यार्थ्यांना प्रेरणा मिळते.
गुरुपौर्णिमा सणाचा धार्मिकदृष्ट्या आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या मोठा महत्त्व आहे. हा सण गुरु-शिष्य नात्याचे महत्त्व अधोरेखित करतो. जीवनात योग्य मार्गदर्शन मिळाले तर यशस्वी होणे सोपे जाते. गुरुंच्या आशीर्वादाने शिष्याच्या जीवनात सकारात्मक बदल होऊ शकतो. त्यामुळे गुरुपौर्णिमा हा सण मोठ्या भक्तिभावाने आणि आदराने साजरा केला जातो.
गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने अनेक समाजसेवा उपक्रमही राबवले जातात. रक्तदान शिबिरे, अन्नदान, वस्त्रदान आदी उपक्रम आयोजित केले जातात. यामुळे समाजात सेवा भाव वाढतो. लोक एकमेकांना मदत करतात. एकात्मता वाढते. गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने समाजात चांगले बदल घडवण्याचा प्रयत्न केला जातो.
गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने अनेक धार्मिक ग्रंथांचे वाचन केले जाते. यामुळे आत्मशुद्धी होते. मनःशांती मिळते. गुरुंच्या शिकवणींचे पालन करणे, त्यांचे आशीर्वाद घेणे हे महत्त्वाचे असते. त्यामुळे जीवनात योग्य दिशा मिळते.
गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने आपल्याला गुरुंच्या शिकवणींचे पालन करण्याची प्रेरणा मिळते. त्यांच्या मार्गदर्शनामुळे जीवनात नवे मार्ग सापडतात. गुरुंच्या आशीर्वादाने जीवनात यश आणि समाधान प्राप्त होते. गुरुपौर्णिमा सण हा गुरु-शिष्य नात्याचे महत्त्व पटवून देणारा सण आहे. त्यामुळे हा सण भक्तिभावाने आणि आनंदाने साजरा करावा.
गुरुपौर्णिमा सणाचे महत्त्व आपल्या जीवनात कधीही कमी होत नाही. जीवनात गुरूंनी दिलेल्या शिकवणींचे पालन करून यशस्वी होणे हेच खरे गुरुदक्षिणा असते. त्यामुळे गुरुपौर्णिमा सण हा गुरुंच्या सन्मानार्थ साजरा करणे हे आपले कर्तव्य आहे. गुरुपौर्णिमा सणाच्या निमित्ताने सर्व गुरुजनांना मनःपूर्वक वंदन!